SỰ LAN TRÀN CỦA NGHỊCH LÝ

“Thời đại ta là thời đại của những nghịch lý” - cái ý ấy tôi được đọc lần đầu là từ một bài viết của L.Landau, nhà vật lý Xô - viết từng được giải Nobel. Về sau đọc vào đâu cũng bắt gặp cái tinh thần ấy. Hoàng Phủ Ngọc Tường từng có câu tả Cà Mâu: Ở đây người ta “chèo thuyền giữa rừng, cá đẻ trên cây và những dòng sông thì đều bắt nguồn từ biển”. Đó là cái nghịch lý trong khung cảnh.

Sau đây là một câu trong Kinh Thánh tôi nghe được từ Nguyễn Khải. “Mi là muối mà mi không mặn thì còn muối được ai” . Anh Khải thích nhắc lại câu đó mỗi khi nói về sự tầm thường của văn nghệ minh họa: khi nó không còn là nó, thì không thể có những tác dụng mà người ta mong muốn. Trong các chuyện chưởng của Kim Dung, có một triết lý trở đi trở lại: nay là thời chính tà lẫn lộn. Chính những kẻ thuộc tà phái lại cư xử với nhau đàng hoàng còn chính phái thì có tất cả những thói xấu của tà phái, chỉ có điều bọn họ cố tình giấu giếm cho nên càng đáng ghét. Và thái độ của con người trong thời nay được nêu lên trong cái quyết tâm sòng phẳng với mình: - Thà làm chính tà còn hơn làm ngụy quân tử. Vào khoảng những năm 1980 trở đi, khi bắt đầu phải suy nghĩ về hướng làm ăn trong thời hậu chiến, với quyết tâm làm sao vừa sống đủ vừa lương thiện, tôi thường “dịch” câu đó thành cái mệnh đề chỉ đạo gia đình mình: - Thà buôn bán mà đóng thuế đầy đủ còn hơn là cán bộ nhà nước mà ăn cắp. Chả là ngày trước người ta coi tư nhân buôn bán là xấu, chỉ có cán bộ nhà nước mới là những con người chân chính. Cũng khái quát về sự hư hỏng của những giá trị mà xưa nay người ta vẫn cung kính, tôi nhớ cách nói của một nhà tư tưởng phương Tây: - Bọn tiểu nhân thì không biết thế nào. Còn các vị quân tử thì tôi biết rồi, tởm lắm! Một vài câu khác ghi được từ tiểu thuyết "Anh em Karamazov" của F. Dostoievski: - Đối với những người không óc kinh nghiệm, nhiều khi cái mặt người đời lại là trở lực ngăn cản tình yêu. - Sống với bất kỳ giá nào, -- tôi cho rằng họ Karamazov nhà ta, người nào cũng có đặc điểm ấy. - Đối với một người tự do, không có nhu cầu nào cấp thiết bằng tìm một nhân vật để kính phục. - Không gì quyến rũ con người bằng tự do ý chí, nhưng cũng không có gì đau đớn bằng tự do ý chí. - Có những loại người mà thà làm kẻ thù của hắn, còn hơn làm bạn của hắn